Każdy potrzebuje wysokiego poczucia własnej wartości, bez niego trudno o sukces czy czerpanie z życia zadowolenia. Wysokie poczucie wartości chroni nas, nie dopuszcza do naruszenia prawa, wyrządzania krzywd emocjonalnych i fizycznych, zadawanych przez innych ludzi. Powinno być ono tarczą i szlabanem, a kiedy trzeba zaporą przed złem wymierzanym w nasza osobę.
Poczucie wartości – czym jest?
Poczucie wartości buduje wiara w siebie, gotowość do podejmowania wyzwań, ufność, zdolność osiągnięcia celu. Nie jest nim przekonanie, że jest się lepszym od innych ani najlepszym w ogóle. Nie jest nim też bezlękowa brawura wobec jakichkolwiek przedsięwzięć. Wyobraźnia, wiedza o życiu i ludziach, świadomość własnych możliwości i ograniczeń rozwijają się w miarę doświadczeń, prób i błędów, sukcesów i porażek, zwycięstw i klęsk. Rodzice, którzy są pierwotną figurą, głównym przewodnikiem, na wczesnym etapie kształtowania się osobowości, dają dziecku pierwszy wachlarz doświadczeń. Zadaniem rodzica jest bycie w gotowości do podtrzymania, gdy po jakimś fałszywym kroku dziecko się załamie. Oszczędzanie doświadczeń dziecku, nie prowadzi do jego rozwoju a wręcz w wielu sytuacjach hamuje go. To właśnie rodzice tworzą pierwszą część naszej wartości. Tą drugą budujemy sami dzięki własnym ocenom i osiągnięciom. Poczucie własnej wartości jest w procesie nieustannego tworzenia i pielęgnowania. Czynniki takie jak: samoakceptacja, asertywność, umiejętność stawiania granic, pozytywne przekonanie na swój temat, świadomość swoich wartości, potrzeb pomagają budować pozytywny obraz własnego „ja”.
Z czego składa się poczucie własnej wartości ?
Amerykański psycholog Nathaniel Branden zaproponował bardzo interesujące i szerokie rozumienie konstruktu „poczucia własnej wartości”. Pojęcie to składa się z 6 filarów:
- Samoświadomość – w niej zawiera się cała wiedza na temat siebie. Dzięki znajomości swoich słabych i mocnych stron, jednostka jest w stanie stworzyć realny obraz siebie. Branden (1994) uważa, że: „Osiąganie dojrzałego poziomu rozwoju samoświadomości, ma charakter procesualny”. Tzn., że każdy kolejny etap jest wyższy, bardziej zaawansowany i bogatszy od poprzedniego.
- Samoakcpetacja – dzięki temu konstruktowi, jednostka lubi siebie, akceptuje swoje zasoby i deficyty, pozwala sobie na osiąganie sukcesów jak i ponoszenie porażek. Traktuje te wydarzenia jako ciągłość i nieodłączny element istnienia.
- Poczucie odpowiedzialności za samego siebie– wynika ono bezpośrednio z samoświadomości. Jednostka ma poczucie sprawstwa i podmiotowości, żywi przekonania, że większość zdarzeń w jej życiu zależy od niej samej.
- Zdolność do życia celowego – to połączenie samoświadomości i poczucia odpowiedzialności. Człowiek potrafi dążyć do życiowo obranych celów na podstawie swoich doświadczeń, przekonań, wartości. Osiąganie celów zależy od stopnia wewnętrznej motywacji i dyscypliny.
- Samoasertywność – tj. przyjęcie postawy, która ma na celu wytworzenie umiejętności dokonywania autentycznej, prawdziwej ekspresji własnego „ja” bez skrępowania. Przeciwieństwem samoasertywności, jest nieśmiałość, która powoduje blokadę przed spontaniczną prezentacją swojego prawdziwego „ja”.
- Integralność – jest to spójność pomiędzy zachowaniem, myślami i uczuciami danej jednostki. Pozwala ona na życie w zgodzie ze sobą, wyraża się w akceptacji zachowań, wygłaszanych myśli czy doznawanych uczuć. Kiedy integralność jest na wysokim poziomie, wzrasta poczucie bycia godnym człowiekiem w swoim mniemaniu i w oczach innych osób.
Jak poznać siebie, co to jest zdrowa samoocena ?
Zdrowe poczucie własnej wartości polega na pozytywnym stosunku do samego siebie. Świadomość akceptacji własnych wad i zalet. Istotą indywidualności jest ta właśnie mozaika cech.
Trzeba zastanowić się nad tym co potrafię, co osiągnąłem, co we mnie jest pozytywne i rozwojowe. Na tym warto budować obraz swojej osoby. Braki, które w sobie mamy warto zaakceptować. Świadomość własnych ograniczeń jest ważna bo oszczędzi nam rozczarowań. Wiele złego czyni norma kulturowa polegająca na przesadnej skromności w autoprezentacji. Powoduje zahamowanie, bierność, obawę, lęk przed oceną, stagnację. Wielokrotnie powtarzana utrwaliła się w pamięci i schemacie własnego ja. Z kolei zbyt mocno zawyżona samoocena, prowadzi do przerostu własnego ego. Z drugiej strony „…nieadekwatnie zawyżona samoocena może być bowiem formą maskowania niedojrzałego poczucia własnej wartości, powodującego lęk przed konfrontacją z ocenami społecznymi” – uważa Niebrzydowski (1995).
Zdrowa samoocena adekwatna do posiadanych cech ułatwia kontakty interpersonalne, pozwala doskonalić umiejętności, napędza do działania, czyni nas bardziej twórczymi i kreatywnymi, ale także rozwija wdzięczność – wobec nas samych i świata.
Literatura:
Branden N. (1994), Working with Self-Esteem in Psychoterapy, Directions in Clinical Psychology, nr 4, s. 3–13.
Byron K. (2007), Radość każdego dnia. Jak osiągnąć wewnętrzna harmonię, Warszawa: G+J
Niebrzydowski L. (1995), Psychologia wychowawcza i społeczna, Zielona Góra: WSP